GİRİŞ
Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın temel amaçlarına bakıldığında; MEB’in genel amaçları çerçevesinde öğrencilerin edindikleri birikimler üzerine yenilerini inşa etmeleri, karşılaştıkları sorunlara alternatif ve yaratıcı çözümler üretmeleri, bir grup içerisinde beraber çalışma bilinç ve cesaretine ulaşmaları, üretme ve tartışma etkinliklerine katılmaları, farklı araştırma yöntem ve tekniklerini kullanmaları, olay ve durumları kendi deneyimlerinden hareketle doğru olarak anlamaları, disiplinler arası bir bakış kazanmaları şeklinde karşımıza çıkmaktadır.[1] Bu temel amaçları hayata geçirecek öğrenme etkinlikleri ise Türkçe dersinde öğrenciyi etkin hâle getirir, öğretim sürecinde öğretmeni rehber kılar. Öğretmen de bu süreç içinde öğrencileri deneyerek öğrenmeye, muhakeme gücünü geliştirmeye ve iş birliğine özendirmeli; öğrencinin birikim, düzey ve ilgilerini dikkate alan, öğrenme etkinliklerine isteyerek katıldığı bir ortam sağlamalıdır.[2]
Türkçe Dersi Öğretim Programı, öğrencilerin temel dil becerilerini geliştirmesi, dilimizin imkân ve zenginliklerinin farkına vararak Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanmalarını hedeflenmektedir. Böylece öğrenciler, dil sevgisi ve bilinci kazanarak öğrenme sürecinde daha verimli olacak, kendilerini hayata ve geleceğe hazırlayacak birikime sahip olacaklardır.[3]
Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda yaklaşım olarak ise, öğrenme sürecinde öğrencinin birikim ve deneyimlerinden hareketle sorunlara çözümler üretmesini, öğrenme-öğretme etkinliklerinde öğrencinin gelişim düzeyinin dikkate alınmasını, dolayısıyla değerlendirmede öğretim sürecindeki gelişimin de önemli olduğu benimsenmiştir. Bu yaklaşımın temel hedefi, öğrencinin öğretmen rehberliğinde; etkili iletişim kurması, grup çalışmalarına katılması, öğrendiklerini aşamalı bir biçimde inşa etmesidir. Türkçe öğretiminin daha verimli olabilmesi için, öğrencinin derse etkin olarak katılmasının sağlanması, motivasyonunun sürekli olarak desteklenmesi gerektiği görüşü benimsenmiştir.[4]
Ana dili öğretiminde öngörülen bu amaçlara ulaşmak için ise ders kitaplarının önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Çocuğun ana dilini sevmesi ve geliştirmeşinde uygun ders kitapları seçimi önemlidir. Bu nedenle de ders kitapları Türk Milli Eğitiminin genel amaçlarını ve Türkçe dil becerilerini kazandıracak nitelikte olmalıdır. Böylece çocukta ana dili sevgisi gelişmiş olur.
Türk Milli Eğitiminin genel amaçlarından birincisi,
‘Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik; lâik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti 'ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek’ [5]tir.
Bu genel amaç bağlamında Türkçe Öğretim Programlarında (1-8. Sınıflar) Atatürkçülükle ilgili her sınıfta zorunlu temaya yer verilmiştir. Atatürk teması, programda yer alan Atatürkçülükle ilgili konular kapsamında ilgili olduğu belirli gün ve haftalarda işlenmek üzere ele alınacağı belirtilmiştir.[6]
2012 eğitim-öğretim yılından itibaren eğitim kademelendirilmesinde 4+4+4 uygulamasına geçildiğinden ortaokullar 5-8. sınıflar olarak planlanmış, ilköğretim 1. kademe Türkçe Dersi Öğretim Programı’ndaki 5. sınıflara ait Türkçe programı İlköğretim 2. kademe programı ile birleştirilerek ders kitaplarındaki Atatürkçülükle ilgili konuların aşağıdaki gibi dağıldığı gözlenmiştir:
5. sınıfta Atatürk’ün Hayatı (askerlik hayatı, fikir hayatı, siyasi hayatı), 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı, Atatürk’ün hayatı ve eserlerini tanıma, Atatürk’ün karşılaştığı güçlükler karşısında yılmaması, Atatürk’ün kişiliği ve özelliklerini tanıma (ileri görüşlülüğü, önder oluşu), Atatürk’ün milli eğitim konusundaki düşünceleri, Atatürk’ün Türk tiyatrosuna ve sahne oyunlarına verdiği önem, Türkiye Cumhuriyeti’nin Temel Amaç ve Görevleri, Milli kültürün korunmasında dilin önemi, Türk kadınının toplumdaki yeri, Atatürk’ün “Yurtta sulh, cihanda sulh” prensibi, Basının önemi, Kamuoyu ve basın ilişkisi’dir.[7]
6. sınıflar için yer alan konular; Atatürk’ün hayatı ile ilgili olaylar, Atatürk’ün fikir hayatı, Atatürk’le ilgili anılar, Atatürk’ün kişiliği ve özellikleri, Atatürk’ün müzik ve halk biliminin geliştirilmesine verdiği önem, Vatandaşlık görevleri, Atatürk’ün millî tarihimize verdiği önem’dir.
7. sınıflar için yer alan konular; Atatürk’ün fikir hayatı, Atatürk’ün kişiliği ve özellikleri, Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” özdeyişi, Atatürk’ün millî ahlâk konusundaki görüşleri, Atatürk’ün millî kültüre verdiği önem, Atatürk’ün Türk diline verdiği önem, Atatürk’ün Türk tiyatrosuna verdiği önem’dir.
8. sınıflar için yer alan konular; Atatürk’ün eserleri, Atatürk’ün yazdığı eserler, Atatürk ile ilgili anılar, Atatürk’ün kişiliği ve özellikleri, Atatürk’ün insan sevgisi ve evrensellik konularındaki görüşleri, Atatürk’ün akılcılık ve bilime verdiği önem, Atatürk’ün millî eğitim konusundaki görüşleri, Atatürk’ün Türkiye Cumhuriyeti’ni Türk gençliğine emanet etmesi, Atatürk’ün Türk dili ve edebiyatına verdiği önem, Türkiye’nin dünya üzerindeki yerinin önemi[8]dir.
Tüm sınıflarda bulunan Atatürk teması, Atatürk’ün hayatından başlayarak düşünce dünyasını da yansıtacak şekilde aşama aşama ilerleyen sınıflarda farklı metin ve türlerle Atatürk’ün farklı yönlerini de öğrencilere sunan bir yol önerilmiştir.
1.1 Metin Türü
Edebiyat eserlerinin biçimlerine, teknik özelliklerine ve konularına göre ayrıldığı çeşitlere tür denilmektedir.[9] Tür ya da metin türü denildiğinde de edebi tür düşünülmektedir. Edebi türler zamana ve ihtiyaca göre değişiklikler göstermiştir.
Gündüz vd. göre insan, gündelik gereksinimlerini karşılamak ve çevresindekilerle ilişkilerini düzenlemek için yazıdan yararlandığı gibi duygu ve düşüncelerini aktarmak, sanatsal çalışmalarını kalıcı kılmak için yazıdan yararlanır ve bunun için de dil göstergelerini bir iletişim aracı olarak bilgi aktarımında kullanır.[10] Metinlerin temel amacı okurunu bilgilendirmektir. Ders kitabından, ansiklopedilerden, dilekçe, mektup, karar, ilan, rapor, tutanak gibi belli ve geliştirilmiş bir formu olan metinlerden; deneme, makale, eleştiri, kronik gibi malzemenin kullanılışına göre türsel özellikler taşıyan metinlere kadar tüm bilgi vermeyi amaç edinen metinlere öğretici/bilgi verici/didaktik metinler denir; kurmaca metinler ise üç farklı ad ile kümelenebilir: Birincisi roman, öykü, fabl, masal, destan gibi olay ağırlıklı anlatma esasına bağlı metinler; ikincisi şiir, mensur şiir gibi heyecan ve coşkuya dayalı lirik metinler; üçüncüsü tiyatro gibi göstermeye dayanan dramatik metinlerdir.[11]
Farklı türlerde metinlerin yazılması, yazıların kolay kümelenmesini sağlamaktadır. Aynı zamanda metin türleri hakkında öğrencileri bilgilendirmek, öğrencilerin yazarın amacını ve üslubunu daha kolay anlamasına yardımcı olmaktadır.
Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda, okuma metinlerinde ve dinlenecek/iz lenecek materyallerin içeriğinde bulunması gereken özellikler belirtilmiştir. Daha sonra da 6-8. sınıflarda yer verilmesi gereken türlere değinilmiştir.
6. sınıfta; şiir, hikâye, anı, masal, fabl, deneme, tiyatro, mektup.
7. sınıfta; şiir, hikâye, anı, deneme, tiyatro, sohbet (söyleşi), gezi yazısı, biyografi.
8. sınıfta; şiir, hikâye, anı, makale, roman, deneme, sohbet (söyleşi), eleştiri, destan türlerinde metinlere mutlaka yer verilmesi ve bu türler dışındaki türlerde de metinlere yer verilerek öğrencilerin farklı türden metinlerle karşılaşmasının sağlanması gerektiği ifadesi bulunmaktadır.[12]
1.2 Tema
Konu TDK’ya göre konuşmada, yazıda, eserde ele alınan düşünce, olay veya durum, mevzu; üzerinde konuşulan şey, bahistir. Tema ise asıl konu, temel motif, ana konudur.[13]
Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda metin ve tema ile ilgili olarak; ders kitaplarında işlenişi verilen 4 metin dışında 2 ek metne yer verilmesi, bu metinlerin öğretmenin isteğine bağlı olarak ve etkinlikleri öğretmen tarafından düzenlenerek işlenebilmesi ve temada verilen diğer metinlerle aynı türde olabilecek bu metinlerin türünün birbirinden farklı olması, her temada iki olaya, bir düşünceye dayalı metne yer verilmesi, altı temadan en az dördünde şiir türünde metnin yer alması gerektiği belirtilmektedir.[14]
Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda zorunlu temalar; ‘Atatürk, Değerlerimiz, Sağlık ve Çevre, Birey ve Toplum’ ve ‘Sevgi, Millî Kültür, Toplum Hayatı, Okuma Kültürü, İletişim, Hak ve Özgürlükler, Kişisel Gelişim, Bilim ve Teknoloji, Alışkanlıklar, Zaman ve Mekân, Duygular ve Hayaller, Doğa ve Evren, Güzel Sanatlar, Kavramlar ve Çağrışımlar’ ana temalarının alt temaları da bulunmaktadır.[15] Aynı zamanda programda temalarla ilgili olarak şunlara da değinilmiştir:
1. Her temada farklı türlerden en az üç okuma, bir dinleme/izleme metnine/ materyaline yer verilir. Dinleme metinleri öğretmen kılavuz kitabında yer almalıdır.
2. Seçilen konu veya temanın farklı yönlerinin ele alındığı metinler işlenir.
3. Dinleme/izleme metni, okuma metinlerinde ele alınan alt temalardan biriyle bağlantılı olabilir.
4. Her sınıfta biri zorunlu Atatürk teması olmak üzere 6 ana tema ele alınır.
5. 6. sınıfta “Sevgi”, 7. sınıfta “Millî Kültür”, 8. sınıfta “Toplum Hayatı”zorunlu ana temalardır. Zorunlu temalar diğer sınıflarda da işlenebilir.
6. Ana temalar altında belirtilen alt temalar zenginleştirilebilir.
7. Temalara içeriği yansıtmak kaydıyla programda belirtilen adlar dışında özgün adlar verilebilir.[16]
Bu alanda yapılan çalışmalara bakıldığında 6-8. sınıf Türkçe ders kitaplarında bulunan metinler tür ve tema açısından incelenmiştir (MEB ve Pasifik Yayınları).[17] Başka bir çalışma da ise 2006 Türkçe Dersi Öğretim Programı’na göre hazırlanan Millî Eğitim Bakanlığı, Koza, Pasifik ve Özgün Yayıncılık’a ait dört ders kitabındaki Atatürk teması içerik ve nicelik açısından değerlendirilmiştir.[18] Diğer bir çalışmada da ilköğretim 5. sınıf Türkçe ders kitaplarının çeşitli açılardan incelenmesi amaçlanmıştır.[19] Başka bir çalışmada ise ilköğretimde, Atatürkçülük eğitiminde yararlanılan unsurlar tanıtıldıktan sonra öğrencilerin temel başvuru kaynağı olan ders kitaplarında Atatürkçülük tanımları ele alınmış, sonra ilköğretim öğrencilerinin kompozisyonlarından hareketle, Atatürkçülüğe ilişkin düşünceleri değerlendirilmiştir.[20] Bir diğer çalışmada ise İlköğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük programı tasarımı, programın içeriği, içeriğin ders kitaplarına yansıması ve içeriğin öğrenci ihtiyaçlarını karşılama durumuna ilişkin alan araştırması yapılmıştır.[21]
5. sınıflar için 7 farklı yayınevinden, 6. sınıflar için 6 farklı yayınevinden, 7. sınıflar için 7 farklı yayınevinden, 8. sınıflar için 7 farklı yayınevinden Türkçe ders kitaplarındaki Atatürk teması metinlerini inceleyen bir çalışmanın olmadığı görülmüş, buna bağlı olarak da bu çalışmanın alana katkı sağlayacağı umulmaktadır.
1.3 Amaç
Bu çalışmada, ortaokul (5-8.sınıf) Türkçe ders kitaplarında yer alması gereken Atatürk teması ile ilgili metinlerin yazar, metin türü ve konu bağlamında incelenmeleri amaçlanmıştır.
2. Yöntem
Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Nitel araştırmada doküman incelemesi tek başına bir veri toplama yöntemi olabileceği gibi diğer veri toplama yöntemleri ile birlikte de kullanılabilir.[22]
2.1 Çalışma Grubu
Bu çalışma, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın onayıyla 5 yıl süreyle okutulmaya hak kazanmış ve 2013-2014 eğitim-öğretim yılında kullanılan 5. sınıflardan 7 farklı yayınevinden (Ada, MEB, Koza, Zambak, Özgün, Engin ve Harf) 29 metin; 6.sınıflardan 6 farklı yayınevinden (Doku, Koza, MEB, Evren, Tuna ve Pasifik Yayınları) 31 metin; 7.sınıflardan 7 farklı yayınevinden (Gizem, Pasifik, Tuna, Harf, Koza, MEB ve Özgün Yayınları) 35 metin; 8.sınıflardan 7 farklı yayınevinden (Enderun, Tav, Erdem, Pasifik, MEB, Koza ve Özgün Yayınları) 41 metin; toplamda ise 136 metin ile sınırlıdır.
2.2 Verilerin Toplanması ve Analizi
Çalışma verileri 2013-2014 eğitim-öğretim 5-8. sınıfların Türkçe dersinde kullanılan ders kitaplarındaki metinlerden toplanmıştır. Çalışmanın kolay ilerlemesi için de veriler excel dosyasına aktarılmıştır.
Veriler çözümlenirken nitel veri analizlerinden betimsel analiz kullanılmıştır. Bu yaklaşıma göre, elde edilen veriler, daha önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanır.[23]
2.3 Bulgular
2.3.1 5. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Atatürk Teması İle İlgili Bulgular
5. sınıf Türkçe ders kitaplarında işlenen zorunlu Atatürk teması ile ilgili metin ismi, yazar ismi ve konusu Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo1’de 5.sınıflar için ders kitabı hazırlayan 7 farklı yayınevine, bu yayınevlerinin seçtiği metinlere, metinlerin yazarlarına ve konularına yer verilmiştir. Ders kitaplarından seçilen metinler Atatürk zorunlu teması başlığı altında değerlendirilen metinlerdir. Atatürk zorunlu teması altında; Ada, MEB, Koza ve Zambak Yayınları’nın 3, Özgün Yayınları’nın 5, Engin ve Harf Yayınları’nın 6 olmak üzere toplam 29 metin incelenmiştir. İncelenen 29 metinden hiç birinin aynı olmadığı tespit edilmiştir. Her bir yayınevinin seçtiği metinlerin farklı yazarlardan alındığı dikkat çekmiştir. Fakat Ada ve Engin Yayınları, farklı olsa da Cemil Sönmez’den birer metin almışlardır. Her bir yayınevi, seçtiği metinlerde farklı konulara yer vermiştir. Fakat Özgün Yayınları’nın Parasız Yatılı ve Mustafa Kemal’in Kağnısı metinlerinde Atatürk’ün vatan aşkı ve vatan için savaşmak konularını işleyerek benzerlik gösterdikleri söylenebilir. Yayınevleri arasında ortak konusu olan metinler ise şöyledir: Ada Yayınları’ndan Dağdelenoğlu ve Zambak Yayınları’ndan Atatürk Hasta Bebeğime Doktor Getirmişti’de çocuk sevgisi; Engin Yayınları’ndan Mustafa Kemal’in Kılıcı ve MEB Yayınları’ndan Merhaba Asker’de azim ve cesaret.
Yayınevlerinin 5. sınıflar için seçtiği konuların Türkçe Öğretim Programında öğretilmesi gereken konular ile benzerlik gösterdiği fark edilmiştir.
2.3.2 6. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Atatürk Teması İle İlgili Bulgular
6. sınıf Türkçe ders kitaplarında işlenen zorunlu Atatürk teması ile ilgili metin ismi, yazar ismi ve konusu Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo-2’de 6.sınıflar için ders kitabı hazırlayan 6 farklı yayınevine, bu yayınevlerinin seçtiği metinlere, metinlerin yazarlarına ve konularına yer verilmiştir. Ders kitaplarından seçilen metinler Atatürk zorunlu teması başlığı altında değerlendirilen metinlerdir. Atatürk zorunlu teması altında; Doku, Koza ve MEB Yayınları 4, Evren ve Tuna Yayınları 6, Pasifik Yayınları 7 olmak üzere toplam 31 metin incelenmiştir. İncelenen 31 metinden hiçbirinin aynı olmadığı tespit edilmiştir. Bazı metinlerin isimleri aynı olsa da farklı yazarlardan alındığı dikkat çekmiştir. Koza Yayınları’nın Ahmet Kapulu’nun iki metnine yer vermesinin dışında her bir yayınevi metinlerini farklı yazarlardan almıştır. Yayınevleri’nin seçtiği metin yazarları arasında farklılık olduğu görülmüştür. Pasifik Yayınları’nın Atatürk ve Bilim ile Atatürk’le Yaşayanlar metinlerinde aynı konu işlenmiştir. Bu iki metin dışında yayınevleri seçtiği metinlerde farklı konulara yer vermiştir. Yayınevleri arasında ortak konusu olan metinler ise şöyledir: Doku Yayınları’ndan Vatandaşlık Görevlerimiz, MEB Yayınları’ndan Kadının Siyasi ve Sosyal Haklarını Kazanması ve Pasifik Yayınları’ndan Vatandaşlık ve İnsan Hakları’nda vatandaşlık görevleri; Koza Yayınları’ndan Atatürk’ün Kişiliği ve Özellikleri ile Pasifik Yayınları’ndan Atatürk ve Bilim ve de Atatürk’le Yaşayanlar’da Atatürk’ün kişiliği ve özellikleri; Evren Yayınları’ndan Atatürk ve Halk Bilimi ile Koza Yayınları’ndan Türk Müziği ve Türk Folkloru’nda müziğin ve halk bilimin gelişmesi; Evren Yayınları’ndan Atatürk’ün Yaşamı ve Düşünceleri, Koza Yayınları’ndan Atatürk, MEB Yayınları’ndan Atatürk ve Onun Büyük Eseri, Pasifik Yayınları’ndan Türklük Atatürk, Tuna Yayınları’ndan Atatürk: Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurucusu’nda Atatürk’ün fikir hayatı.
Yayınevlerinin 6. sınıflar için seçtiği konuların Türkçe Öğretim Programında öğretilmesi gereken konular ile benzerlik gösterdiği fark edilmiştir.
2.3.3 7. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Atatürk Teması İle İlgili Bulgular
7. sınıf Türkçe ders kitaplarında işlenen zorunlu Atatürk teması ile ilgili metin ismi, yazar ismi ve konusu Tablo 3’te verilmiştir.
Tablo-3’de 7.sınıflar için ders kitabı hazırlayan 7 farklı yayınevine, bu yayınevlerinin seçtiği metinlere, metinlerin yazarlarına ve konularına yer verilmiştir. Ders kitaplarından seçilen metinler Atatürk zorunlu teması başlığı altında değerlendirilen metinlerdir. Atatürk zorunlu teması altında; Gizem, Pasifik ve Tuna Yayınları’nda 4, Harf Yayınları’nda 5, Koza, MEB ve Özgün Yayınları’nda 6 olmak üzere toplam 35 metin incelenmiştir. İncelenen bu 35 metin içerisinde Gizem ve Tuna Yayınları’nın 7.sınıflar için seçtiği 4 metnin ve yazarının bire bir aynı olduğu tespit edilmiştir. Gizem ve Tuna Yayınları’nın yer vermiş olduğu Tahsin Yücel’in Dil Devrimi metnine Harf Yayınları’nın da yer verdiği görülmüştür. MEB ve Özgün Yayınları’nın da Ümit Yaşar Oğuzcan’ın Mustafa Kemal’i Düşünüyorum isimli metnini kullandıkları fark edilmiştir. Bazı metinlerde isim benzerliği görülse de farklı yazarlardan alındığı tespit edilmiştir. Bunun dışındaki metinlerin ve yazarların birbirinden farklı olduğu kaydedilmiştir. Koza Yayınları’nın Atatürk’ün Kişiliği ve Özellikleri ile Atatürk Vatandır’da Atatürk’ün kişiliği ve özellikleri; Özgün Yayınları’nın Gazi’yi Karşıladım ile Atatürk’ün Duyduğu En Güzel Söz’de Atatürk anılarını işleyerek bir konuya iki kere yer verdikleri görülmüştür. Bunun dışındaki metinlerde yayınevleri seçtikleri metinlerde farklı konuları işlemişlerdir. Yayınevleri arasında ortak konusu olan metinler ise şöyledir: Gizem, Harf ve Tuna Yayınları’ndan Dil Devrimi, Koza Yayınları’ndan Atatürk, MEB Yayınları’ndan Türk Dili, Pasifik Yayınları’ndan Atatürk’ün Türk Diline Verdiği Önem’de Türk dili; Gizem ve Tuna Yayınları’ndan Atatürk Sanat ve İnsan, Koza Yayınları’ndan Atatürk’ün Kişiliği ve Özellikleri ile Atatürk Vatandır, Özgün Yayınları’nda Mustafa Kemal’i Düşünüyorum’da Atatürk’ün kişiliği ve özellikleri; Gizem, MEB ve Tuna Yayınları’ndan Atatürk ve Türk Tiyatrosu’nda Türk tiyatrosunun önemi; Harf Yayınları’ndan Yüksek Ahlak, Koza Yayınları’ndan Bir İleti’de mili ahlak; Harf Yayınları’ndan Cumhuriyetin Temeli, Koza Yayınları’ndan Atatürk’ün Fikir Hayatı, MEB Yayınları’ndan Atatürk’te Atatürk’ün fikir hayatı; Harf Yayınları’ndan Güzel Sanatlar, MEB ve Özgün Yayınları’ndan Atatürk ve Sanat, Pasifik Yayınları’ndan Muhsin Ertuğrul’da sanatın önemi.
Yayınevlerinin 7. sınıflar için seçtiği konuların Türkçe Öğretim Programında öğretilmesi gereken konular ile büyük oranda benzerlik gösterdiği fark edilmiştir.
2.3.4 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Atatürk Teması İle İlgili Bulgular
8. sınıf Türkçe ders kitaplarında işlenen zorunlu Atatürk teması ile ilgili metin ismi, yazar ismi ve konusu Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo-4’te 8. sınıflar için ders kitabı hazırlayan 7 farklı yayınevine, bu yayınevlerinin seçtiği metinlere, metinlerin yazarlarına ve konularına yer verilmiştir. Ders kitaplarından seçilen metinler Atatürk zorunlu teması başlığı altında değerlendirilen metinlerdir. Atatürk zorunlu teması altında; Enderun ve Tav Yayınları’nda 8, Erdem, Pasifik ve MEB Yayınları’nda 5, Koza Yayınları’nda 6, Özgün Yayınları’nda 4 olmak üzere toplam 41 metin incelenmiştir. İncelenen bu 41 içerisinde Enderun ve Tav Yayınları’nın 8.sınıflar için seçtikleri 8 metnin ve yazarının bire bir aynı olduğu tespit edilmiştir. Enderun ve Tav Yayınları’nda görülen Cahit Külebi’nin Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda isimli metnine Koza Yayınları’nın da yer verdiği görülmüştür. Enderun ve Tav Yayınları’nda görülen Hikmet Koyunoğlu’nun Ankara Türk Odası isimli metnine de Özgün Yayınları’nın yer verdiği görülmüştür. Erdem ve Özgün Yayınları’nın da Yaşar Öztürk’ün Atatürk Doğum Gününü Kendi Seçti: 19 Mayıs ve Jülide Gülizar’ın Türk Dil Kurumu isimli metinlerine yer verdikleri fark edilmiştir. MEB Yayınları’nın da Mustafa Kemal Atatürk’ten iki metne yer verdiği de görülmüştür. Bazı metinlerde isim benzerliği görülse de yazarlarının farklı olduğu dikkat çekmiştir. Bunların dışında kalan metinlerin ve yazarlarının farklı olduğu görülmüştür. Enderun ve Tav Yayınları’nın Atatürk’ün Kişilik Özellikleri ve Eserleri ile Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda isimli her iki metinlerinde de Atatürk’ün kişiliği ve özelliklerini konusunu; Özgün Yayınları’nın da Bir Dededen Torununa Mektup ile Atatürk Doğum Gününü Kendi Seçti:19 Mayıs metinlerinde vatan sevgisi konusunu iki kere işlediği görülmüştür. Bunlar dışında yayınevleri seçtikleri metinlerde farklı konular işlemişlerdir. Yayınevleri arasında ortak konusu olan metinler ise şöyledir: Enderun ve Tav Yayınları’ndan Atatürk’ün Kişilik Özellikleri ve Eserleri ile Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda, Erdem Yayınları’ndan Kemal Atatürk’te Atatürk’ün kişiliği ve özellikleri; Enderun ve Tav Yayınları’ndan İnsan Sevgisi ve Evrensellik, Koza Yayınları’ndan Uluslar Bahçesi Çağdaş Dünya, MEB Yayınları’ndan Atatürk’ten Anılar’da insan sevgisi; Erdem ve Özgün Yayınları’ndan Türk Dil Kurumu, MEB ve Pasifik Yayınları’ndan Dil Devrimi’nde Türk dilinin önemi; Koza Yayınları’ndan Nutuk, MEB Yayınları’ndan Onuncu Yıl Nutku’nda Atatürk’ün eserleri.
Yayınevlerinin 8. sınıflar için seçtiği konuların Türkçe Öğretim Programında öğretilmesi gereken konular ile büyük oranda benzerlik gösterdiği fark edilmiştir.
2.3.5 Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Edebi Türleri İle İlgili Bulgular
Tablo 5’e bakıldığında yayınevlerinin 5-8.sınıflar için hazırladığı metinlerin edebi türleri görülmektedir. Tüm yayınevlerinin seçtiği edebi türler hesaplanmış ve yukarıda sadece sınıflara dağılımı verilmiştir. Örneğin 5.sınıflar için incelenen 7 farklı yayınevinin ders kitaplarındaki Atatürk teması altında 4 anı, 2 deneme, 7 şiir, 4 hikâye, 6 makale ve 1 gezi yazısı olduğu tespit edilmiştir. 5.sınıflar için incelenen 7 farklı yayınevinin ders kitaplarında toplam 6 farklı edebi tür vardır. Yayınevlerinin seçmiş olduğu dinleme ve serbest okuma metinlerinin edebi türleri dikkate alınmamıştır. 5. sınıflarda en çok tercih edilen metin türlerinin başında şiir ve makale gelmektedir.
Yayınevlerinin 5.sınıflar için seçtiği metinlerin edebi tür sayısı şöyledir: Ada ve MEB Yayınları 3 (anı, deneme, şiir), Engin ve Harf Yayınları 3 (şiir, makale, hikâye), Koza Yayınları 3 (şiir, makale, gezi yazısı), Özgün Yayınları 3 (şiir, makale, hikâye), Zambak Yayınları 2 (makale, anı). 5. sınıflarda en çok tercih edilen metin türlerinin başında şiir ve makale gelmektedir.
Yayınevlerinin 6.sınıflar için seçtiği metinlerin edebi tür sayısı şöyledir: Doku Yayınları 3 (anı, hikâye, biyografi), Evren Yayınları 5 (biyografi, makale, anı, şiir, deneme), Koza Yayınları 3 (biyografi, makale, anı), MEB Yayınları 4 (biyografi, anı, deneme, tiyatro), Pasifik Yayınları 6 (biyografi, nutuk, makale, röportaj, deneme, şiir), Tuna Yayınları 5 (biyografi, hikâye, anı, deneme, şiir). 6. sınıflarda en çok tercih edilen metin türlerinin başında biyografi ve anı gelmektedir.
Yayınevlerinin 7.sınıflar için seçtiği metinlerin edebi tür sayısı şöyledir: Gizem ve Tuna Yayınları 4 (makale, biyografi, anı, şiir), Harf Yayınları 3 (sohbet, makale, deneme), Koza Yayınları 4 (hikâye, mektup, makale, şiir), MEB Yayınları 4 (şiir, deneme, tiyatro, makale), Özgün Yayınları 4 (anı, biyografi, şiir, hikâye), Pasifik Yayınları 3 (sohbet, makale, anı). 7. sınıflarda en çok tercih edilen metin türlerinin başında anı ve makale gelmektedir.
Yayınevlerinin 8.sınıflar için seçtiği metinlerin edebi tür sayısı şöyledir: Enderun ve Tav Yayınları 5 (deneme, anı, makale, şiir, konferans), Erdem Yayınları 3 (makale, şiir, sohbet), Koza Yayınları 4 (şiir, makale, sohbet, anı), MEB Yayınları 3 (anı, nutuk, makale), Özgün Yayınları(makale, anı, mektup), Pasifik Yayınları 4 (anı, gezi yazısı, şiir, mektup). 8. sınıflarda en çok tercih edilen metin türlerinin başında anı ve makale gelmektedir.
SONUÇ
Atatürk zorunlu teması bağlamında 5-sınıflar için 7 farklı yayınevinin ders kitaplarından toplam 29 metin dikkate alınmıştır. 5. sınıflar için metin hazırlayan yayınevlerinin her bir metin için farklı konu seçtiği ve farklı yazarların metinlerini aldıkları fark edilmiştir. Yayınevlerinin en fazla 3 farklı metin türü kullandığı ve Zambak Yayınları dışında hepsinin şiir türüne yer verdiği tespit edilmiştir. Yapılan bir çalışmada 5. sınıf ders kitabında Atatürk temasının 2 bilgilendirici, 1 öyküleyici, 1 şiir türünde metinlere sahip olduğunu bulgulamıştır.[24] Bu çalışmada da yayınevlerinin en çok kullandığı edebi türlerin sıralaması şu şekilde olmuştur: 6 şiir, 5 makale, 3 anı, 3 hikâye, 2 deneme, 1 gezi yazısı.
Atatürk zorunlu teması bağlamında 6.sınıflar için 6 farklı yayınevinin ders kitaplarından toplam 31 metin dikkate alınmıştır. 6. sınıflar için metin hazırlayan yayınevlerinin her bir metin için neredeyse farklı konu seçtiği ve farklı yazarların metinlerini aldıkları fark edilmiştir. Yayınevlerinin en fazla 6 farklı metin türü kullandığı ve MEB Yayınları’nda makale, Pasifik Yayınları’nda da anı türü dışında diğer yayınevlerinin biyografi, anı ve makale türüne yer verdiği tespit edilmiştir. 6. sınıflarda zorunlu olan türlerden (şiir, hikâye, anı, masal, fabl, deneme, tiyatro, mektup) tüm yayınevlerinin en az bir Tuna Yayınları’nın ise en çok dört tane yer verildiği görülmüştür. 7. sınıfta yer verilmesi gereken biyografi türüne ise tüm yayınevlerinin yer verdiği de fark edilmiştir. Yapılan bir çalışmada ise 6. sınıf ders kitaplarından MEB ve Pasifik yayınları incelenmiş, MEB’in 6. sınıflar için zorunlu olan türlere yer verdiğini ancak Pasifik yayınlarında anı türüne rastlanılmadığı kaydedilmiştir.[25]
Atatürk zorunlu teması bağlamında 7.sınıflar için 7 farklı yayınevinin ders kitaplarından toplam 35 metin dikkate alınmıştır. 7. sınıflar için metin hazırlayan yayınevlerinin her bir metin için neredeyse farklı konu seçtiği ve farklı yazarların metinlerini aldıkları fark edilmiştir. Yayınevlerinin en fazla 4 farklı metin türü kullandığı tespit edilmiştir. 7. sınıfta zorunlu olan türlerden (şiir, hikâye, anı, deneme, tiyatro, sohbet (söyleşi), gezi yazısı, biyografi) en az iki tanesine tüm yayınevlerinin, en çok dört tanesine de Özgün Yayınları’nın yer verdiği görülmüştür. 8. sınıfta yer verilmesi gereken makale türüne de Özgün Yayınları dışındaki tüm yayınevlerinin yer verdiği dikkat çekmiştir. Yapılan bir çalışmada da 7. sınıflar için zorunlu olan hikâye türüne MEB’de 5 kez yer verilirken Pasifik’te bu türde 2 metin olduğu vurgulanmıştır.[26]
Atatürk zorunlu teması bağlamında 8.sınıflar için 7 farklı yayınevinin ders kitaplarından toplam 41 metin dikkate alınmıştır. 8. sınıflar için metin hazırlayan yayınevlerinin her bir metin için neredeyse farklı konu seçtiği ve farklı yazarların metinlerini aldıkları fark edilmiştir. Yayınevlerinin en fazla 5 farklı metin türü kullandığı tespit edilmiştir. 8. sınıfta zorunlu olan türlerden (şiir, hikâye, anı, makale, roman, deneme, sohbet (söyleşi), eleştiri, destan) en az iki tanesine tüm yayınevlerinin, en fazla dört tanesine Enderun ve Tav Yayınları’nın yer yerdiği fark edilmiştir. Bir çalışmada da 8. sınıflarda zorunlu olan türlere Pasifik’te yer verilmişken MEB’de eleştiri türüne yer verilmediği, zorunlu olan bir türe yer verilmemiş olmasının programa aykırı bir durum olduğu söylenmiştir.[27]
KAYNAKÇA
Ata, Bahri, “İlköğretimde Atatürkçülük Konularının Öğretimi Öğrenci Kompozisyonlarında Atatürkçülük”, 21nci Yüzyılın Başında Kemalizm’in An-laşılması ve Anlatılmasındaki Sorunlar, Yeditepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 8-9 Kasım 2006.
Ceran, Dilek - Canpolat, Emel, “İlköğretim 7. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Atatürk Teması Metinlerinin Değerlendirilmesi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 21, Sayı 4 (Özel Sayı), Kastamonu 2013, s. 1399-1418.
Coşkun, Bülent, İlköğretim 5. Sınıf Türkçe Dersi Öğrenci Çalışma Kitaplarının ve Ders Kitaplarının Çeşitli Açılardan İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana, 2008.
Gündüz, Osman - Şimşek, Tacettin, Anlatma Teknikleri 2 Uygulamalı Yazma Eğitimi, Grafiker Yayınları, Ankara 2011.
Kavcar, Cavit - Oğuzkan, Ferhan- Aksoy, Özlem, Yazılı ve Sözlü Anlatım, Anı Yayıncılık, Ankara 2007.
MEB, İlköğretim Türkçe Dersi (6, 7, 8. sınıflar) Öğretim Programı, Ankara 2006.
MEB, İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (1-5. sınıflar), Ankara 2009.
Özbay, Murat - Çeçen, Mehmet Akif, ‘‘Türkçe Ders Kitaplarında (6-8. Sınıflar) Yer Alan Metinlerin Tür ve Tema Açısından İncelenmesi”, Dil ve Edebiyat Eğitim Dergisi, Cilt 1 Sayı 1, 2012, s. 67-76.
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük 2, TDK Ankara 1998.
Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (8.basım), Seçkin Yayınevi, Ankara 2011.
Yılmaz, Mehmet Serhat, İlköğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Programı İçeriğinin Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 2004.
http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx